EEG deki Fizyolojik Artefaktlar

Hatice Kübra Kepekçi

Zemin aktivitesini bulmak istediğimizde genelde parietal veya oksipital bölgelerdeki dalgalara bakarız. En net dalga görüntüleri buradadır. Bu traseye baktığımızda hastamızın gözleri kapalıyken çıkan alfa dalgalarını görmekteyiz. Zemin aktivitesi 9-10 Hz lik alfa dalgalarından oluşmaktadır.

Bu traseye baktığımızda hastamızın gözleri açıkken çıkan beta dalgalarını görmekteyiz. Zemin aktivitesini bu traseden tam olarak tayin etmemiz zordur fakat beta dalgalarından oluşmaktadır. Dalga yapıları çok küçük olduğundan saymakta zorlanırız. Gözler sürekli açık kalamayacağından ara sıra kapanırken oluşan göz kapağı artefaktları görülmektedir.. Bu artefaktlara dikkat edilirse aşağıya doğru inen çizgilerin sonrasında hafif yukarı kavislik görülür. Aşağı doğru inerken göz kapağı kapanır. Yukarı kavisinde geri açılır.

Bu traseye baktığımızda hastamızın gözü kapalı pozisyondadır. T5 ve T6 elektrotlarında hafif aksanda bir nabız artefaktı görmekteyiz. Bir de F4 bölgesinde hafif empedans düşüklüğü görmekteyiz. Bu tarz artefaktları yok etmek için çekimi durdurup o alandaki elektrotlarımıza müdahale etmeliyiz. F4 elektrodunu tekrar takmalıyız. Yine olmazsa elektrodu tamamen değiştirmeliyiz. Nabız artefaktına gelince nabız aldığımız bölgenin biraz uzağına doğru ama yerinden de çok kaydırmadan bir hamle yapabiliriz.

Bu traseye baktığımızda hastamızın gözleri açık pozisyondadır. T5 ve T6 elektrotlarında hafif aksanda bir nabız artefaktı görmekteyiz. Bir de F4 bölgesinde hafif empedans düşüklüğü görmekteyiz. Bu tarz artefaktları yok etmek için çekimi durdurup o alandaki elektrotlarımıza müdahale etmeliyiz. F4 elektrodunu tekrar takmalıyız. Yine olmazsa elektrodu tamamen değiştirmeliyiz. Nabız artefaktına gelince nabız aldığımız bölgenin biraz uzağına doğru ama yerinden de çok kaydırmadan bir hamle yapabiliriz.

Bu traseye baktığımızda hastamızın gözleri kapalıyken bir anda belirgin olarak kaşlarını kaldırdığını görebiliyoruz. Bir anda yapılmış bir hareket olduğundan tüm traseyi etkiliyor. Özellikle frontal bölgeler çok kasıldığı için o bölgelerde kalın artefaktlar görmekteyiz. Ayrıca bir anda tüm trasenin birbirine girdiğini de görmekteyiz.

Bu traseye baktığımızda hastamızın hızlı bir şekilde göz kırptığını görmekteyiz. Özellikle frontal bölgelerdeki dağlaşmış dalgalar bunun göstergesi olarak çıkıyor. Bu harekete bağlı olarak temporal bölgeler baskın olmak üzere diğer bölgelerde de artefaktlar oluşmaktadır. Genelde çok yaşlı hastalarda veya çocuk hastalarda (göz kapatmakta zorluk yaşayan hastalarımızda) bazen bu şekilde bazen de ara sıra bu dalgaları görmekteyiz.

Bu traseye baktığımızda frontal ve temporal bölgelerde baklavalaşmalar görüyoruz . Hasta gözleri kapalıyken içten okur pozisyonda gözlerini sağa sola oynatıyor. Bu esnada da temporal bölgeler başta olmak üzere birçok bölgede de artefaktlar oluşuyor.

Bu traseye baktığımızda hastamızın gözleri açık olduğu esnada bir anda çenesini sıktığını fark ediyoruz. Bu hareketi fark ettiğimiz anda hastayı rahatlaması için uyarmalıyız. Çekimin artefaktlardan arınabilmesi için hastamızdan çenesini hafif aralamasını isteyebiliriz. Bu tarz durumda hastaya hafif bir fon müziği açarak veya onu rahatlatacak bir şey yaparak zamanın onun için daha hızlı bir şekilde aktığını hissetmesini sağlayabiliriz. Bu şekilde baya rahat bir EEG deneyimi yaşatmış oluruz.

Bu trasede çiğneme artefaktını görüyoruz. Tüm trase boyunca bir kasılıp bir düzelen dalgalar izliyoruz. Kasılmalar esnasında çene kenetleniyor, düzeldiğinde çene açılıyor. Bazı hastalar stres ve sıkıntı yapıp bu tarz hareketler yapabiliyor. Bu tarz durum fark ettiğimizde hastaya çenesinin hafif açmasını ve rahatlamasını telkin etmemiz gerekiyor. Çekimin kalitesini bozacak durumlardan sakınmasını empoze edip kendini rahatlatmasını sağlamak bize düşüyor.

Bu trasede C4 elektrodundaki elektrod pop artefaktını görüyoruz. C4 elektrodunda ciddi bir sorunun işaretini göz önüne seriyor. Elektrodu tekrar gözden geçirmek gerekir. Elektrodu takmadan önce hastanın saçlı derisi nüprep ile bastırmadan nazikçe silinir. Elektrot amplifikatörden çıkarılır. Tekrar takılır. Hastanın başına takılan elektrodu kontrol etmek için empedansına bakılır. Empedansı çok düşükse tek çare elektrot değişimindedir. Elektrot değişince her şey gayet doğal bir şekilde sona erer.

Bu trasede O1 elektrodundaki elektrod pop artefaktını görüyoruz. Elektrodu tekrar takmadan önce hastanın saçlı derisi nüprep ile bastırmadan nazikçe silinir. Hastanın başına tekrar takılan elektrodu kontrol etmek için empedansına bakılır. Empedansı çok düşükse tek çare elektrot değişimindedir. Bu arada bu trasedeki bir başka olayımız da glossokinetik hareketlerdir. Çok net görünüyor olmasa da hasta bu esnada “lalalala” yapmaktadır.

Bu trasede hastamızın başının terlediğini fark edebiliyoruz. Terleme artefaktları gördüğümüz hastamızın başından elektrotları çıkarıp biraz hastaya hava aldırmamız gerekiyor. Odadaki havalandırmayı kısık bir şekilde açıp odayı normal sıcaklık seviyesine getirmeliyiz. Hastamızın başını güzelce silip elektrotları düzgünce bağlamamız ve hastanın stresli durumunu da rahatlatmamız gerekiyor. Sürekli terleme sorunu yaşadığını iletirse dahiliye konsültasyonuna yönlendirmeliyiz. İleri tetkiklerle değerlendirme gerekebilir.

Bu trasede şehir şebekesi filtremiz kapalı konumdadır. Bu filtre kapandığında hastamızın beyin dalgalarına şehir şebekesinden gelen tüm dalgalar da karışacağından büyük sıkıntı doğurur. Bu yüzden mutlaka bu filtre çekimlerimizde açık olmalıdır. Ayrıca C3 elektrodundaki elektrod pop artefaktını görüyoruz. Elektrodu takmadan önce hastanın saçlı derisi nüprep ile bastırmadan nazikçe silinir. Hastanın başına tekrar takılan elektrodu kontrol etmek için empedansına bakılır. Empedansı çok düşükse tek çare elektrot değişimindedir.

Bu son trasede ise statik hareketler görmekteyiz. Bu statik hareketler bazen nabız artefaktına benzetilebilir. Bu artefakt çoğunlukla hastanın ani hareketlerinde, hastanın uzandığı koltuk ya da sedyeye vurulduğunda veya elektrotlara aniden dokunulduğunda çıkmaktadır. Bu tarz hareketlerin mutlaka işaretlenmesi gerekmektedir. Epileptik herhangi bir bulgu ile karışmaması adına bize burada çok iş düşmektedir.

Artefaktlardan arınmış bir EEG nasıl çekilmelidir?

• Kayıt yapılacak odada az miktarda elektronik alet bulundurulmalıdır.
• Telefonlar odaya girerken mutlaka kapatılmalı veya uçak moduna alınmalıdır.
• Ses ve ışık izolasyonu çekim yapılacak odada olmazsa olmazımızdır.
• Elektrot kabloları ne çok uzun ne de çok kısa olmalıdır.
• Çekime gelmeden önce hasta başı temiz ve karnı tok gelmelidir.
• Saçlı deride eğer kir veya kepek görürsek mutlaka nüprep ile nazikçe temizlemeliyiz.
• Elektroda fazla değil yeteri kadar pasta malzemesinden konulmalıdır.
• Elektrodu yapıştıracağımız bölgeler çok iyi bir şekilde belirlenmiş olmalıdır.
• Empedans değerlerimiz mutlaka 6 KOhm altında olmalıdır. (En fazla 12 olmalıdır, üstü sıkıntılı çekim almamıza neden olabilir.)
• Sürekli değil de gerektiği zamanlar filtreleme yapılmalıdır. (Notch filter dışında)